İlk canlı madde protoplazmadır. Protoplazma, plastik yani balçık çamuru hâlindedir. Dışarıdan bakıldığında bulanıktır. Yumurta sarısı ortasındaki esmer leke, civcivin protoplazmasıdır. Protoplazma, muhtelif makinelerden müteşekkil bir organizasyon ve bundan dolayı çalışan, canlı bir teşekküldür. Hayâlimizde, bir cep saatini, binlerce defa küçültelim: Bir mercimek, bir kum, bir toz ve nihayet görünmez şekilde düşünelim. Nokta kadar tasavvur ettiğimiz ve işlemekte olan saate, mikroskopla bakdığımızı düşünürsek, bunu tekrar binlerce defa büyütmüş ve hiçbir parçası ve faaliyeti değişmemiş bir hâlde görürüz. İşte, protoplazma; böyle, yani fevkalâde küçük ve mükemmel tanzim olunmuş bir makinedir.

Protoplazmanın yarıdan çoğu sudur. Yani, Cenâb-ı Hak, canlıları sudan yaratmıştır. Bu su, saf olmayıp, çeşitli tuzların bir eriyiğidir. Bu muhtelif tuzların muhtelif vazifeleri vardır. Elektrik iletirler, osmotik basınç yaparak protoplazmayı gergin tutarlar. Eriyikteki şeker yanarak, bu makinenin enerjisini temin eder.

Protoplazma da, belirli vazifelere göre gruplanmış mikroskopik parçalar hâlinde bulunur. Bu parçalara, hücre diyoruz. Hücre, hayatın ilk müstakil parçasıdır. Canlılar, hücrelerden yapılmıştır. Bir buğday filizi hücre kulesi, küçük hayvanlar bir hücre sarayı, insan da büyük bir hücre şehri demektir. Bir hücrenin genişliği, ortalama 0,02 mm'dir. Bir kesme şeker içinde 250 milyon hücre yaşayabilir. Bir insan vücudunda ortalama 30 trilyon hücre vardır. Bunlar, ışık ve ısı dalgalarını alır. Bu suretle kazandığı kudretle çalışır. Bir elektrik makinesine benzerler. Şu hâlde, insan vücudu, 30 trilyon hücre motorundan yapılmış muazzam bir fabrikadır.

Tam İlmihâl Seâdet-i Ebediyye: 975