TARİH - TÜRKMENİSTAN ŞÂİRİ MAHTUMULU

Türkmenler arasında yazılı edebiyât geleneği çok sonra başladığı için, Mahtumkulu’nun hayâtı ile ilgili bilgiler, söylentilere ve şiirlerindeki ipuçlarına dayanmaktadır.

Şâirimiz 1733’de Etrek ırmağı boyundaki Hacıgovşan’da dünyaya gelmiştir. Âilesi, Göklen Boyu içinde bir alt oymak olan Gerkezler’dendir. Babası meşhûr şâir Devlet Mehmed Azâdi’dir.

Şâir ilk öğrenimini babasından alır. Daha sonra Kızıl Ayak Medresesi’nde İdris Baba adlı bir âlimden ders alan Mahtumkulu, sonra zamanın ilim ve kültür merkezlerinden olan Buhara’ya gidip Kökeltaş Medresesi’ne kısa bir süre devam eder. Şâir bir süre sonra buradan da ayrılarak Hive’deki Şirgâzi Medresesi’ne devam eder ve 3 yıl boyunca eğitim görür. İkinci yıl arkadaşlarına ders verecek kadar başarı gösterir. Güzel Şirgâzi şiirinde burada aldığı tahsilin önemini, Sende tâlim aldı, açıldı dilim, diyerek anlatır. 1760’da babasının vefâtı ile memleketine döner.

Karısı Akkız’dan iki oğlu olur. Sarı 7 yaşında, İbrâhim 12 yaşında ölür. Bu ölümler şâiri derinden etkiler. Izlamayan Bolar mı ve Mübtelâ Kıldı adlı şiirlerini yazar.

Yavaş yavaş kendi sanatkâr kişiliğini bulmaya başlayan Mahtumkulu, Hindistan, İran ve Afganistan’ı gezip görmeye başlar. Bu seyahâtlerde farklı insanlarla, kültürlerle tanışır ve yeni ufuklar kazanır.
Mahtumkulu’nun bundan sonraki hayâtı, kendi kendisini yetiştirmekle, diyâr diyâr gezip bilgi ve kültürünü artırma gayretleriyle geçer. 1783’de Atasarı denilen yerde ölür. Garı Molla’da bulunan babasının mezârı yanına gömülür.

Mahtumkulu’nun sanatını iki ana damar beslemiştir: a) Babasından ve medreseden aldığı klasik doğu edebiyâtı, b) Türkmen halk edebiyâtı.

Mahtumkulu’nun şiirlerinin başlıca temâları; kahramanlık, vatan sevgisi, aşk, dostluk gibi temel konulardan meydana gelir. İşte örnek bir dörtlüğü:

Türkmenler bağlasa bir yere beli,
Kurutur Kulzum’u, deryâyı, Nil’i,
Teke, Yomut, Göklen, Yazır, Alili,
Bir devlete kulluk etsek beşimiz.