MAKALE - YANLIŞ-YANLIŞ-YANLIŞ

Buhara’ya 5 defa gittim. Buhara’dan hep derin bir hüzünle ayrıldım. Buhara, bizim atayurdumuzda ibretlerle yüklü bir mahzun şehir! Mümkün olsa, ibret aldırmak için Türkiye’den 65 milyon insanı alır Taşkent’e, Semerkant’a, Buhara’ya, Hive’ye götürürdüm.

Ruslar, 1860’lı yıllarda Türkistan’a girmeden önce, Buhara’da 365 câmi ve medrese vardı. Bir zamanlar, Semerkant Dünya’nın merkezi olarak kabul ediliyor, “Dinin, yani İslâmın merkeziyse Buhara’dır!” deniliyordu. Buhara’ya son gidişimde, belki de 150 yıl önce çekilmiş bir film elde ettim. Bana göre çok önemli bir belgeydi. Yüreğimi ezen birtakım manzaralar. Çar orduları Türkistan’a girmeden önce, şurda-burda, sakallı-sarıklı, uzun beyaz donlu erkekler, gözlerinin birini bile göstermeyen çarşaflı kadınlar ve medreseler, câmiler, mescidler, türbeler. Cuma Mescidi’nde bir çekim yapılmış: Bugün de ayakta kalan o büyük, o muazzam câminin geniş, ferah bahçesinde, 10 bin Buhara Türk’ü namazda. Saflar çok sık ve muntazam. Cemaat âdeta bir ordu nizamı ve intizamı içinde. Hep, cübbeli ve sarıklı adamlar. İyi, hoş, güzel!.. diyeceksiniz. Durun ama; madalyonun bir de öteki yüzü var: Bu, câmisi-medresesi, Müslümanı sayısız topraklara, Rus orduları, âdeta bir mesireye gider gibi ellerini, kollarını sallaya sallaya girdiler. O mübârek Türkistan’a sahip oldular ve Türkistan’ı 1860-1990 arasında sömürüp durdular! Ruslar, Türkistan’ın sadece yeraltı-yerüstü zenginliklerine el koymadılar.

1980’de, bizzat görmeseydim inanamazdım: Taşkent’te, Semerkant’ta, Buhara’da... Moskova’nın emriyle bazı câmilerimiz “Dinsizlik-Allahsızlık Müzeleri” hâline sokulmuştu. Buhara’da Dört Minare isimli tarihî bir câminin tavuk kümesi olarak kullanıldığını gördüm.

Bütün Türkistan’da, Rus istilâsından önce 26 650 câmi ve medrese vardı. Ruslar, belirli aralıklarla 26 000 câmimizi ve mescidimizi yıkmışlar, yakmışlardır. 650 câmimizin büyük bir kısmını da depo, sinema salonu, güreş kulübü, dükkân, müze... olarak kullanmışlardır. Eğer sosyalist sistem, o iptidaî, o hantal, o kaba, o kanlı, o ahmak ölçüleri yüzünden çökmeseydi, 50 yıl sonra Türkistan’da Türk’ün hiçbir izi kalmayacaktı.