SOHBET............... FIKIH ÂLİMLERİNİN DERECELERİ

SUAL: Kur’ân-ı kerîmden hü-küm çıkaran müctehid âlimlerin hepsi aynı mıdır yoksa bunların da belli dereceleri var mıdır?
CEVAP: Bu konuda İbni Âbi-dîn, Mecmû'a-i Zühdiyye ve Vakfunniyyât kitaplarında buyuruyor ki:
“Birinci tabaka; ahkam-ı islâmiyede müctehid olanlardır. Bunlara mutlak müctehid denir. Dört mezhep imamları böyledir.
İkinci tabaka; mezhepte müctehid denilen büyük âlimlerdir. İmâm-ı Ebu Yusuf, İmâm-ı Muhammed Şeybani ve İmâm-ı A'zam hazretlerinin diğer talebeleri böyledir. Bunlar, İmâm-ı A'zam Ebu Hanîfe hazretlerinin koymuş olduğu usûl ve kâidelere uyarak, delillerden hüküm çıkarırlar.
Üçüncü tabaka; meselelerde müctehid olan âlimlerdir. Bunlar, ortaya yeni çıkan meselelerin hükümlerini bulurlar. Bunların bulduğu hükümlerin ilk iki tabakanın hükümlerine uygun olmaları lâzımdır. Hassâf, Tahtâvî, Kerhî, Şems-ül-eimme Halvânî, Şems-ül-eimme Serahsî, Pezdevî, Kâdîhân ve benzerleri olan derin âlimler, üçüncü tabakadan müctehidlerdir. Bunlardan sonra olan tabakalardaki âlimler müctehid değildir. Mukalliddirler.
Dördüncü tabaka; Eshâb-ı Tahrîc denilen âlimler, ictihad yapamazlar. Mücmel, kısa bildirilmiş olup, iki türlü anlaşılabilen hükümleri açıklayarak, bir mânâsını seçen Ebû Bekir Ahmed Râzî bunlardandır.
Beşinci tabaka; Eshâb-ı tercîhdir. Kendilerine gelmiş olan, çeşitli haberler arasından sahih, evlâ olanları seçerler. Kudûrî ve Hidâye sahibi Burhâneddîn Mergınânî bunlardandır.
Altıncı tabaka; Eshâb-ı temyîz olup, sağlam hükümleri zayıf olanlardan, zahir haberleri, nâdir haberlerden ayıran mukallid âlimlerdir. Kenz, Muhtâr, İhtiyâr, Vikâye ve Mecma'ul-bahreyn kitaplarının sâhipleri bunlardandır. Bunların kitaplarında zayıf rivâyetler yoktur. Bu âlimler kıyamete kadar bulunacaklar, hakkı bâtıldan ayıracaklardır.
“Ümmetimden hak üzere olan âlimler, Kıyamete kadar bulunacaktır.” hadîs-i şerîfi, bunu haber vermektedir.”
Yedinci tabaka; yukarıda bildirilen hizmetleri yapamayan, ancak önceki tabakaların kitap-larından doğru olarak nakil yapabilen, onları bildiren mukallid-lerdir. Tahtâvî, İbni Âbidîn ve Dürr-ül-muhtâr sahibinin bunlardan olduğu, Mecmû'a-i Zühdiyyede yazılıdır.”
     TÜRKİYE GAZETESİ                           10.1.2019